Agata Pietrzyk-Kaszyńska - Przestrzeń przyjazna przyrodzie. Przykłady dobrych praktyk

W publikacji przedstawiono przykłady dobrych praktyk oraz propozycje konkretnych działań, które każdy mieszkaniec, właściciel ogrodu, działki lub większego terenu może podjąć w celu utrzymania lub poprawy funkcji, jakie pełni przyroda w jego okolicy. Są to w większości rozwiązania proste, często wymagające jedynie zmiany nawyków. (mojapuszcza)

Broszura do pobrania tutaj.

Zielnik czarodziejski

Zielnik czarodziejski (1893 r.) zawiera 1500 przesądów na temat roślin oraz opisuje ich zastosowania w lecznictwie i magii. Autorem nietypowego opracowania jest Józef Rostafiński – botanik, profesor UJ, twórca polskiej florystyki. Tutaj dostępne całe wydawnictwo w wersji elektronicznej.

Czym jest dla mnie radykalny herbalizm?

rys. Nina Adrjanczyk

W jednej z setek wymian myśli na FB spotkałem się, z poglądem (i to sformułowanym przez wegetarian!), że rośliny nie czują. Kontekst tego stwierdzenia można by określić jako „frontowy” bo dotyczył porównań diety opartej o rośliny do jedzenia mięsa, co jest stałym elementem tych potyczek. Teza, że jedzenie mięsa powoduje obciążające nas cierpienie (zabijanych i zjadanych) zwierząt, a zjadanie roślin jest aktem pozbawionym tego typu moralnych konsekwencji nie jest prawdziwa. Życie jest nieprzerwanym pasmem konsekwencji dawnych zachowań, a raczej stanu umysłu jaki tym zachowaniom towarzyszył i tworzenia nowych konsekwencji na przyszłość. Traktowanie roślin jak rodzaj minerałów jest przejawem niewiedzy, a to nie-wiedza jest przyczyną kiepskiego stanu świata. Nie warto zatem, nawet w dobrej sprawie niewiedzę podtrzymywać. Rośliny nie są minerałami, nie są zieloną papką na łodydze stworzoną do jedzenia, rośliny żyją i czują w sposób im właściwy. Osobisty wybór sposobu odżywiania się nie powinien zależeć od skonstruowanego na słabych podstawach konceptu „nieczujących” roślin i czujących, cierpiących zwierząt! Wybór własnej diety i stylu życia zależy od szeregu innych czynników, pośród których unikanie zadawania cierpienia i zabijania jest także obecny i bardzo ważny. Wiele rdzennych ludów korzysta ze środowiska w sposób regulowany mądrymi zasadami i tradycje te warte są dobrego zrozumienia, a nie wykorzystywania ich we fragmentach pasujących do sentymentalnej wizji świata.

Co autorzy tezy o nieczującym świecie roślin wiedzą o tych organizmach? Chyba jednak zbyt mało na tak jednoznaczne podsumowanie świata organizmów starszych niż najstarsze zwierzęta kopalne, stwarzających warunki do biologicznego życia na naszej Planecie, od których zależy nasze oddychanie, pokarm, kruche przeciwdziałanie erozji, ciepło i cała reszta... Do tego, świat roślin (plus towarzyszący im świat grzybów i innych granicznych organizmów) jest tak liczny, że być może nigdy nie poznamy jego większej części, a tę którą udało się nam jako tako sklasyfikować jeszcze bardzo długo nie zobaczymy w wielu aspektach ich życia. Bo tu nie chodzi o mistykę przyrody gdy Pam Montgomery mówi, że: „każda roślina jest jak księga”.

Zainteresowaniem zaczyna cieszyć się głębsze poznawanie roślin, a szczególnie intryguje ich życie społeczne, kontakty z otoczeniem, komunikacja w obrębie jednego organizmu roślinnego, ewolucja, a także wrażliwość i swoista inteligencja. Wielkie osiągnięcia w tych badaniach ma etnobotanika, która wskazuje na tradycyjne źródła wiedzy o roślinach i uczy o wzajemnych wpływach kultury ludzkiej na rośliny i roślin na kulturę. Rozwijanie tej wiedzy zawdzięczamy także środowiskom, które tradycyjnie są marginalizowane i uchodzą za mistycyzujące i fantazjujące. Abstrahując od tego, że fantazjowanie ma wielkie tradycje i ciągle jest obecne w nauce akademickiej, to zręby tak zwanej czystej nauki oparte są na formułowaniu i dowodzeniu teorii , a teorie nie biorą się z nicości. Teorie tworzy wyobraźnia poparta wiedzą, wnikliwą obserwacją i nie zbadaną w sposób wyczerpujący ludzką inteligencją czyli ewolucyjnym owocem świata roślin. Opieranie nauki na nie całkiem poznanych źródłach, każe być ostrożnym w formułowaniu kategorycznych stwierdzeń dotyczących tego co/czy rośliny czują...

To raczej ludzie są inwazyjni i uważamy się za wszechmocnych, a nadal nie rozumiemy procesu fotosyntezy i po tysiącach lat „panowania” to nadal jedynie rośliny, potrafią czerpać energię życiową wprost ze Słońca. Na ogół nie mamy wśród roślin przyjaciół, a nawet dobrych znajomych, więc nie mamy też i ich wsparcia, pozwalamy sobie na zastępowanie roślin i ich subtelnych oddziaływań przez przemysł oferujący prostackie namiastki tych właściwości... i twierdzimy, że rośliny nie czują! Dzielimy rośliny na dobre (bo „rodzime” albo użyteczne) i złe (bo „inwazyjne” lub „nieprzydatne”) przelewając na ich o wiele bardziej różnorodny i prastary świat, ludzkie ograniczenia i obawy. W Polsce obserwuje się oznaki czegoś odwrotnego do tzw. Syndromu Deficytu Kontaktu z Naturą i jest nim Syndrom Niechęci do Natury. W miastach gdzie smog zabija i powoduje przewlekłe choroby wycina się niefrasobliwie tysiące drzew i ogranicza wszelkie tereny zielone. To są objawy zbiorowego szaleństwa i arogancji na niespotykaną dotąd skalę. Tymczasem prawdziwy szacunek dla roślin jako prabudowniczych ziemskiego świata, podstawowego naszego pokarmu, leku i źródła energii podtrzymującej i modyfikującej życie nie dopuszcza uników, etycznych wygibasów i braku wdzięczności. Niezależnie od naszej wiedzy, świadomości i odżywiania się tym lub innym ogniwem łańcucha pokarmowego – wszystko zawdzięczamy roślinom. Na każdym kroku warto celebrować kontakt z roślinami i uczyć się od nich akceptując ich specyfikę i sposoby komunikacji. Dopiero z takiej praktyki może wynikać rzetelna wiedza i obrona żywego świata. Tak rozumiem radykalny herbalizm.

Tekst Marka Styczyńskiego pochodzi z pierwszego numeru etnobotanicznego zina The Diggers' Morning. Już wkrótce drugi numer tego ciekawego pisma, poniżej jego okładka.

Archeofity

Warto wiedzieć to i owo o najstarszych przybyszach roślinnych, którzy dotarli na teren naszego kraju. Archeofity to jedna z grup gatunków roślin obcych dla flory Polski. Jest ściśle związana z działalnością człowieka i stąd zaliczana do tzw. roślin synantropijnych. Spośród gatunków obcych (antropofitów) przybyłych na tereny Polski, archeofity wyróżniają się trwałym zadomowieniem jeszcze przed końcem XV wieku, tj. w czasach przed odkryciem Ameryki.

Oto przykład kilku takich "obcych" gatunków:

Chaber bławatek

Mak polny

Rumianek pospolity

Bylica piołun

Cykoria podróżnik

Jasnota biała

Lulek czarny

Drzewa w cyklu życia. Europejscy praktycy na rzecz arborystyki

Na naszej drodze do poznania drzew spotkaliśmy ich znawców – ludzi pełnych pasji i chęci do dzielenia się swoimi doświadczeniami i wiedzą. Zainspirowali nas oni do stworzenia koncepcji publikacji, która mówiłaby o tym, jak drzewa rozwijają się w kolejnych fazach swojego życia. Każda z nich – młoda, dojrzała i sędziwa – wymaga innego podejścia do pielęgnacji. Zwróciliśmy się do fachowców z trzech krajów, w których wypracowano skuteczne zalecenia odnoszące się do opieki nad drzewami w tych trzech fazach.

Praktyczne i efektywne metody formowania młodych drzew zostały wypracowane w Holandii (Jan-Willem de Groot). Wszechstronne wytyczne i normy dotyczące utrzymania drzew dojrzałych, na podstawie licznych badań naukowych oraz praktyki gospodarowania drzewami, powstały w Niemczech (Dirk Dujesiefken). W Wielkiej Brytanii natomiast, w wyniku długoletnich, bogatych oraz interdyscyplinarnych doświadczeń, wypracowano techniki opieki nad – choć wyjątkowo tam liczną, to jednak zagrożoną – populacją drzew sędziwych (Neville Fay, Nigel de Berker).

Kluczowym wydarzeniem w przygotowywaniu tej publikacji było seminarium, które odbyło się we wrześniu 2015 w Białowieży. Wydarzenie to zgromadziło ponad 30 uczestników z Polski, Czech, Niemiec, Holandii, Włoch, Rosji, Stanów Zjednoczonych oraz Wielkiej Brytanii. Starali się oni pogłębić wiedzę o drzewach, ich cyklu życia, fizjologii, morfologii, a także mogli doświadczyć ich obecności w miejscu, gdzie swobodnie rosną, dojrzewają i zamierają. Książka ta jest wynikiem prawdziwie międzynarodowej współpracy, pozwalającej dzielić się doświadczeniem i praktycznymi umiejętnościami opieki nad drzewami. Znajomości, które powstały podczas naszej pracy, przekształciły się w przyjaźnie, a – jak mawia brytyjski znawca drzew i wnikliwy obserwator przyrody Ted Green – przyjaźń zawiązana pod drzewem trwa całe życie. (aleje)

Publikacja dostępna w wersji elektronicznej tutaj. 

Natura. Przyroda Warmii i Mazur

"Natura. Przyroda Warmii i Mazur” to kwartalnik wydawany przez wydawnictwo Mantis, finansowane przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska w Olsztynie. Pismo ukazuje się od 2006 r i do roku 2015 wydawane było przy współpracy z Towarzystwem Miłośników Przyrody Warmii Mazur „Natura”. Od 2016. czasopismo przygotowyane jest we współpracy z Fundacją proNauka.

Kwartalnik dostępny w wersji elektronicznej tutaj. 

Peter Wohlleben - Sekretne życie drzew

W lesie dzieją się zdumiewające rzeczy. Są tam drzewa, które porozumiewają się ze sobą, drzewa, które z oddaniem troszczą się o swe potomstwo oraz pielęgnują starych i chorych sąsiadów, drzewa, które doświadczają wrażeń, mają uczucia i pamięć. Niewiarygodne? Ale prawdziwe! Leśniczy Peter Wohlleben snuje fascynujące historie o zdumiewających zdolnościach drzew. Przytacza wyniki najnowszych badań naukowych i dzieli się swoimi obserwacjami z codziennej pracy w lesie. Otwiera przed nami sekretny świat, jakiego nie znamy. (otwarte)

Drugie życie drzewa

Publikacja ta to pozycja popularno-naukowa, a więc napisana tak, aby była przystępna dla nie-specjalistów. Lektura ta pozwoli na wejście w tajniki lasu i jego poznanie od środka. Wyjaśnienia terminów specjalistycznych ułatwiają poruszanie się po treści publikacji oraz pomagają zrozumieć pojęcia również używane w mediach, tak jak „różnorodność biologiczna” czy „ekosystem”. Każdy rozdział zakończony jest zwięzłym podsumowaniem, co jest ukłonem zarówno dla tych, którzy cierpią na chroniczny brak czasu, oraz tym, którzy będą chcieli przypomnieć sobie treść danego rozdziału. Duża ilość wykresów i zdjęć przyciągnie uwagę, i wyjaśni niejedną kwestię z ekologii lasu. Książka do czytania i do przeglądania.

Zakres wiedzy jaką poprzez tę publikację chcemy przekazać czytelnikowi zawiera całość cyklu związanego z zamieraniem drzewa oraz jego rozkładem i dawaniem życia innym organizmom. Opisane są również „zaburzenia” takie jak okresowo pojawiające się masowe pojawy kornika drukarza w lasach z udziałem świerka i ich wpływ na las i różnorodność biologiczną tego ekosystemu. Pozwala to na zrozumienie tego czym jest las naturalny i dlaczego w sporze o Puszcze Białowieską naukowcy tak bardzo są przeciwni wycince lasu.

Książka „Drugie życie drzewa” wydana została przez WWF Polska w 2004, mimo upłynięcia dwunastu lat od napisania tej publikacji, jej treść jest dalej aktualna. Miłej lektury!

Publikacja dostępna w wersji elektronicznej tutaj. 

Zdrojówka rutewkowata

Zdrojówka rutewkowata (Isopyrum thalictroides) z istniejącej jeszcze buczyny warmińskiej.

Godzinki Anny Bretońskiej

Godzinki Anny Bretońskiej - modlitewnik z XVI w. wykonany dla Anny Bretońskiej, oprócz kalendarza i modlitw zawiera również okazały zielnik z 337 wizerunkami roślin i zwierząt. Całość tutaj

Marie Stopes

Marie Stopes (1880-1958) – szkocka paleobiolog, feministka i aktywistka. Jej książka "Ancient Plants" wydana w 1910 roku uznawana jest do dziś za pionierską pozycję w dziedzinie paleobotaniki.

Indianie Huichol

Indianie Huichol zamieszkujący środkowy Meksyk i ich sztuka nierozerwalnie związana z naturą na wielu poziomach. Więcej prac współczesnych artystów tutaj.

Guadalupe González Ríos - Birth of The Sun (1973)

José Benítez Sánchez - The Ancestor Spirits Rise to the Surface of the Earth (1974)

Pablo Taisán de la Cruz - The Bees Find Their Way To Their Hive (1981)

Juan Ríos Martínez - The Communication of the Deer (1974)

Tiburcio Carrillo Sandoval - Before the Flood (1973)

Kruszyna pospolita

Kruszyna pospolita (Frangula alnus) - roślina miododajna, trujące dla ludzi owoce są ważnym źródłem pożywienia dla ptaków, zwłaszcza drozdów. 

Mary Delany

Mary Delany (1700-1788) - angielska artystka, która w wieku 71 lat zaczęła tworzyć niesamowite papierowe mozaiki przedstawiające głównie rośliny. Stworzyła około 1700 bardzo szczegółowych prac precyzyjnie odzwierciedlających gatunki pod względem anatomicznym. Tutaj więcej przykładów jej dzieł.

Justyna Niewolewska, Agnieszka Tomalka-Sadownik, Katarzyna Dytrych - Ogród - ostoja zwierząt

W ramach IV edycji programu Edukacji na rzecz Rozwoju Zrównoważonego "Ogród - ostoja zwierząt" powstał poradnik. Publikacja jest skarbnicą wiedzy przyrodniczej. 

Dzięki poradnikowi możemy dowiedzieć się:
- jakie zwierzęta mogą zawitać w naszym ogrodzie,
- czego potrzebują żeby ogród były dla nich atrakcyjny,
- jakie zależności zachodzą między różnymi gatunkami roślin i zwierząt,
- co możemy zrobić w ogrodzie żeby zachęcić dzikie zwierzęta do zamieszkania w nim?

Miłośnicy motyli dowiedzą się jakie rośliny posadzić, aby ulubione owady zagościły w ich ogrodzie. Entuzjaści płazów dowiedzą się jakich błędów unikać podczas tworzenia oczka wodnego. W Poradniku znajdziemy odpowiedzi na wiele pytań np. Jak zachęcić pracowitego trzmiela do zakładania gniazd w naszym ogrodzie?

Wykorzystując wiedzę zawartą w poradniku, możemy przyczynić się do ochrony dzikich zwierząt oraz zachowania bioróżnorodności w regionie. Zapraszamy do lektury.


Poradnik skierowany jest do nauczycieli, pedagogów, edukatorów, studentów kierunków przyrodniczych i pokrewnych (np. architektura krajobrazu. Zapraszamy do korzystania z poradnika biblioteki, Domy Kultury oraz wszystkich zainteresowanych tematyką ochrony przyrody i zachowania różnorodności biologicznej. (ogrodostojazwierzat)

Tutaj poradnik w wersji elektronicznej.

Jean-Marie Pelt - Najpiękniejsza historia roślin

Chociaż niełatwo to sobie uzmysłowić, do naszych dalekich przodków należały właśnie rośliny. Organizmy żywe podzieliły się na dwa uzależnione od siebie światy: zwierzęta i rośliny zielone. Historia tej unikatowej
w skali wszechświata ewolucji stanowi treść niniejszej książki.

Trzej wybitni uczeni w dziedzinie botaniki, agronomii i historii naturalnej przedstawiają dzieje kolonizacji naszej planety przez rośliny. Życie roślinne, które zaczęło się w pierwotnym oceanie, wkrótce wyruszyło na podbój stałego lądu, by w jeszcze późniejszych czasach paść ofiarą dominacji człowieka. (cyklady)

Henry Fox Talbot

Henry Fox Talbot (1800-1877) to brytyjski archeolog, chemik, lingwista, matematyk i botanik. Jeden z pionierów fotografii, wynalazł fotograficzny proces negatywowy, który pozwalał tworzyć wiele kopii. Pierwszy obraz fotograficzny otrzymał w 1835 roku, w następnych latach udoskonalił wymyśloną przez siebie technikę. Jest autorem pierwszej ilustrowanej fotografiami książki "The Pencil of Nature".